Han de Jong (Crystal Clear Economics) en Wouter Weijand (Providence Capital) – oud-collega’s bij ABN Amro – zijn het oneens over de vraag wie nu de pijn van deze crisis moet dragen. Weijand vindt dat bedrijven te veel risico’s hebben genomen en nu moeten accepteren dat staatssteun niet gratis is. De Jong vindt dat de overheid door onachtzaamheid juist schuld treft. Weijand reageert:
‘Beste Han,
Ik waardeer je zorgen over onze economie, die heb ik ook. Maar dat wil niet zeggen dat alle uitkomsten van overheidsingrijpen wenselijk c.q. geoorloofd zijn. Er bestaat ook nog zoiets als ondernemingsrisico.
Voor jou geldt als criterium dat overheidssteun en -ingrijpen gerechtvaardigd zijn als bedrijven van de ene op de andere dag hun omzet weg zien vallen. Deze keer gaat het om een virus en zeker, dat is vette pech, zoiets komt hard aan. En de compensatie van 90 procent van de loonkosten, inclusief pensioen en werkgeverslasten, zal menig bedrijf nu hard nodig hebben.
Maar ook deze crisis kent winnaars, die van het virus profiteren: ga je die nu extra belasten? Amazon nam eerst 100.000 en later nog eens 75.000 mensen aan, Zoom verdient veel geld nu en Netflix nog veel meer. Online shopping, datacommunicatie, cloud-tech zoals Microsoft, het zijn voorbeelden van winnaars. Tourisme gerelateerde online natuurlijk niet: veel nieuws over Booking.com hoef ik niet nader toe te lichten: maar de forse leverage, de enorme uitgekeerde winsten, zonder hier serieuze bedragen aan winstbelasting te betalen: verdienen dat staatssteun zonder voorwaarden? Als dit bedrijf maar een beetje conservatiever was geweest, had men het Amsterdamse personeel nog jarenlang van salaris kunnen voorzien.
En voor welk type vette pech, die jouw omzet doet wegvagen, vind je dat de overheid de buidel onvoorwaardelijk moet trekken? Als jouw criterium geldt dat je er zelf niets aan kan doen als de omzet plots wegvalt, wat doe je dan bij een forse daling van de olieprijs, een volstrekt hypothetisch voorbeeld natuurlijk , die bedrijven als Fugro, Boskalis, en niet te vergeten Shell, fors kan raken. Ga je die dan ook steunen als ze meer dan 20 procent van hun omzet verliezen?
En als er plots een politieke omwenteling in een land plaatsvindt, waar onze baggeraars goud geld dachten te verdienen, ga je die dan ook een zak geld toestoppen? Of een crisis in Brazilië, een faillissement van Argentinië, een grote brand in Australië of klimaatveranderingen, die ons bedrijfsleven zouden kunnen raken? Misschien heb je een wat eendimensionale opvatting van ondernemingsrisico en spreekt zo’n virus erg tot de verbeelding. Maar de politieke reactie daarop is ook een ondernemingsrisico. En je was gelukkiger af geweest als je je horecaonderneming in Zweden had gehad.
Maar als het nu eens om een computervirus ging, dat online betalingssystemen maandenlang onbruikbaar maakte? En Amazon, Google, Apple, Microsoft, met alle online business op hun gat lagen? Oude retailwinkels, met traditionele bevoorrading, via een telefoon met vaste lijn, hotels, bars en restaurants, ouderwets zelf met de telefoon geboekte vakantiereizen, en het gros van ons MKB gaat nu wel gewoon door. Net als alle ouderwetse gezellige evenementen, zoals goed gevulde voetbaltempels en muziekfestivals en niet te vergeten ons bezoek aan de tandarts: heerlijk! Zou je dan nu alle techgiganten, die jarenlang schathemeltje rijk werden, zeker van dat coronavirus, ergens in 2020 toen, nu meteen aan het overheidsinfuus koppelen? Hier, gratis geld, meld u maar, hoor!
Soms zit het mee en soms zit het tegen. Ondernemen doe je met risicodragend kapitaal. Je kunt niet de winsten daarvan privatiseren en de verliezen socialiseren, Han. Daar waren vooral de Russische oligarchen goed in.
Dat wil niet zeggen, en dat schreef ik ook nergens, dat bedrijven compleet onteigend zouden moeten worden. Maar gratis geld is onterecht en meestal verboden (van Brussel, al mag blijkbaar nu even alles!), want het leidt tot oneerlijke concurrentie. Er dient een prijs tegenover te staan: dat kan een hogere belastingafdracht zijn, een soort dividend voor de staat als kapitaalverschaffer, er wordt immers eigen vermogen aangevuld. Het kan ook een rentevergoeding zijn op verschafte kredieten dan wel garanties.
En het kan nog verder gaan, ja, waarbij de overheid voor een deel eigenaar wordt van je onderneming. Hopelijk ben je niet vergeten dat we zoiets in 2008, tijdens de vorige crisis, heel normaal vonden. Toen dwong de overheid ING in een positie, waarin ze 10 miljard euro kapitaal moest aantrekken bij de overheid en of dat echt nodig was, daarover verschillen de meningen. Maar ING moest wel 15 miljard dollar ophoesten, jaren later, om dat weer af te kopen. Gratis geld bestond toen ook niet.
Ik herinner me trouwens ook nog een bank, die zelfs geheel werd genationaliseerd. Vele banken in de wereld moesten tegen pittige voorwaarden kapitaal aantrekken en gelukkig hebben die nu, 12 jaar later, een veel sterkere balans. Dat geldt echter niet voor het gewone bedrijfsleven, waar de leverage de laatste 10 jaar sterk is toegenomen. Zie ook de spectaculaire groei van het High Yield obligatiesegment. Niet voor niets zijn er al langer zorgen over leveraged loans. Als het dan plots tegen zit, kom je al snel in de problemen. Waarom zou de belastingbetaler (lees: de loontrekker), in welk land dan ook, daar als eerste voor op moeten opdraaien?
Verder is er de kwestie van ‘moral hazard’: de overheid vraagt ons terughoudend te zijn bij onze steunaanvraag, maar zal niemand direct weigeren, vooral om een soepele uitvoering van de regeling niet te belemmeren. Dus als je jarenlang het geld in de onderneming hebt gelaten en een half jaar zonder liquiditeitsproblemen kan doordraaien, ben je wellicht zo bescheiden geen beroep te doen op de regeling. Terwijl de multinational, die flink geld leende en fors dividend uitkeerde, naar het hulploket snelt.
Gratis geld voor iedereen, die er denkt recht op te hebben, dat is bijzonder onrechtvaardig en zal blijvende littekens in onze gemengde markteconomie achterlaten. En het is bovendien onverkoopbaar aan onze kinderen, die de rente en aflossing van deze ongekend groeiende staatsschuld later mogen ophoesten. We zullen moeten leren meer buffers achter de hand te houden, ook in onze ondernemingen.
Tot slot verwijs ik nog graag naar de interessante column die Stevo Akkerman woensdag 22 april in Trouw schreef (pagina 2): “morele verlegenheid over staatssteun kan overwonnen worden”, zo besloot hij zijn verhaal en dat wens ik je ook toe.
Met hartelijke groet,
Wouter Weijand’
